Podró¿e Beniamina Trzeciego [eKönyv: epub, mobi]

Mendele Mojcher-SforimW³a¶c. Szolem Jakow Abramowicz.Pisarz uwa¿any za pierwszego klasyka literatury jidysz, przez znawców literatury ¿ydowskiej nazwany jej ,,Dziadkiem" (,,Ojcem" nazywa siê Icchoka Lejbusza Pereca, ,,Wnukiem" za¶ Szolem Alejchema - choæ pisarze ci ¿yli i pisali w tym samym czasie).Urodzi³ siê w miasteczku Kopyl w okolicach Miñska. Jego ojciec by³ uczonym i aktywnym cz³onkiem gminy, matka - kobieta wykszta³cona, mia³a istotny wp³yw na wychowanie Abramowicza. Zaszczepi³a w nim wra¿liwo¶æ i poetycko¶æ, które pó¼niej wykorzystywa³ w swojej twórczo¶ci literackiej. Otrzyma³ tradycyjne ¿ydowskie wykszta³cenie, by³ przy tym doskona³ym uczniem. Kiedy okaza³o siê, ¿e wyprzedzi³ innych ucz±cych siê w chederze ch³opców, porzuci³ lekcje zacz±³ pobieraæ nauki u swojego ojca, który przekaza³ mu dog³êbn± wiedzê na temat literatury rabinicznej.Po ¶mierci ojca, Szolem opu¶ci³ rodzinny dom i wyruszy³ na poszukiwanie pracy. Zatrudnia³ siê jako nauczyciel w mijanych sztetlach, po czym zatrzyma³ siê na jaki¶ czas u krewnych w Wilnie. Pod wp³ywem obserwacji ¿ydowskiego ¿ycia tocz±cego siê poza rodzinnym miasteczkiem oraz nêdzy i ubóstwa jakich on sam do¶wiadczy³ w czasie swojej wêdrówki, sta³ siê ¿ywo zaanga¿owany w sprawê polepszenia warunków bytowych ¯ydów. Wychowany w atmosferze szacunku do nauki, zosta³ zwolennikiem idei ¿ydowskiego o¶wiecenia. Krytykowa³ ¯ydów za bierne ¿ycie, za ¶lepe, bezrefleksyjne czasem wype³nianie przykazów religijnych. Zadebiutowa³ dlatego w roli publicysty, tekstem zamieszczonym na ³amach czasopisma hebrajskiego ,,Hamagid", w którym krytykowa³ system wychowania ¿ydowskich dzieci i propagowa³ edukacjê w zakresie nauk ¶wieckich (m.in. dziedzin przyrodniczych). Punktem zwrotnym w jego twórczo¶ci by³ bez w±tpienia rok 1864, w którym Szolem-Mendele opublikowa³ swój pierwszy tekst literacki - by³o to opowiadanie Ma³y cz³owieczek napisane w jêzyku jidysz. Dzi¶ uwa¿a siê, ¿e to w³a¶nie ono da³o pocz±tek epoce nowoczesnej literatury jidysz. Poniewa¿ publikowanie w tym jêzyku by³o wtedy jeszcze wci±¿ kwesti± problematyczn±, Abramowicz zdecydowa³ wydaæ opowiadanie pod pseudonimem Mendele Mojcher Sforim - Mendele Sprzedawca Ksi±¿ek, którym potem ju¿ zawsze podpisywa³ swoje ksi±¿ki. Prototypem literackiego alter ego Abramowicza by³ rzeczywisty obwo¼ny handlarz Senderl, który co jaki¶ czas przybywa³ do Kopyla z baga¿em pe³nym ksi±¿ek na sprzeda¿.Ka¿d± swoj± now± ksi±¿kê Mendele rozpoczyna³ s³ynnymi ju¿ dzi¶ s³owami: ,,Powiada³ Mendele Mojcher Sforim" (lub w innym t³umaczeniu: ,,Tako rzek³ Mendele"), po których nastêpowa³o wprowadzenie do tre¶ci ksi±¿ki. Po pierwszej publikacji, w krótkim czasie nadesz³y nastêpne: opowiadanie Pier¶cionek zarêczynowy, w kolejnych latach tak¿e: Kulawy Fiszke, Taksa, a wreszcie Szkapa, albo opiekun zwierz±t (1897) oraz Podró¿e Benjamina Trzeciego (1878).Po pogromach w 1881 roku, Mendele Mojcher Sforim wyjecha³ do Odessy, tam obj±³ stanowisko kierownika miejscowej szko³y Talmud Tora. Nie sposób czytaæ jego ksi±¿ki bez wiedzy na temat kontrowersji, jakie wzbudza³o wtedy literackie obrazowanie ¶wiata ¿ydowskiego w prozie Mendelego - zarówno w krêgach tradycjonalistów jak i zwolenników Haskali, którzy odrzucali jêzyk jidysz, stanowi±cy wed³ug nich barierê dla integracji ¯ydów ze spo³eczno¶ci± nie-¿ydowsk±. Mendelemu zarzucano, ¿e uprawiaj±c literaturê popularn±, odbiera powagi ¿ydowskiej tradycji s³owa, nie zajmuje siê sprawami wa¿nymi dla narodu, ¿ycie ¿ydowskie przedstawia w zdeformowany sposób, w krzywym zwierciadle, a przez zastosowanie nowatorskich form jêzykowych kaleczy jidysz. Przystêpuj±c wiêc do lektury ksi±¿ki ,,Dziadka" literatury jidysz, warto kierowaæ siê s³owami pisarza Salomona Belis-Legisa, który we wstêpie do Przygód Beniamina Trzeciego napisa³: ,,Kiedy bierzemy do rêki ksi±¿ki Mendele Mojchera Sforima, wiemy, ¿e namalowane przez niego p³ótno jest artystycznym dokumentem. W³a¶nie dokumentem, rodzimym albumem naszego narodu, fotografi±, na której rozpoznamy naszych pradziadków".Ur. 2 stycznia 1836 lub 20 grudnia 1835 (data urodzenia nie jest pewna) w KopyluZm. 8 grudnia 1917Najwa¿niejsze dzie³a: Szkapa (1987, I wyd. polskie: 1886, prze³. Klemens Junosza); Podró¿e Benjamina Trzeciego (1875, wyd. polskie: Wydawnictwo Dolno¶l±skie, 1990, prze³. Micha³ Friedman, ksi±¿ka dostêpna jest tak¿e w postaci e-booka z serii Biblioteka pisarzy ¿ydowskich Fundacji im. Micha³a Friedmana)